Przepisy prawa spadkowego nie są proste i mogą spowodować powstanie zagadnień trudnych do interpretacji. Kwestia dziedziczenia jest aspektem prawnym istniejącym od dawna, z którym borykają się klienci kancelarii po stracie bliskich.
Celem tego wpisu jest przybliżenie reguł dziedziczenia, które swoje miejsce mają w kodeksie cywilnym. Wszystkie zasady związane z podziałem spadku oraz samą instytucją dziedziczenia będą przedstawione w możliwie zwięzły i prosty sposób.
Od czego zacząć w momencie śmierci spadkodawcy?
Spadek zostaje otwarty w chwili śmierci spadkodawcy. Dowodem chwili śmierci osoby fizycznej jest treść aktu zgonu. Chwilę śmierci spadkodawcy określa się w akcie zgonu przez dzień i godzinę.W pierwszej kolejności weryfikacji podlega fakt, czy spadkodawca zdecydował się na sporządzenie testamentu przed śmiercią, tj. czy wystąpi dziedziczenie testamentowe czy zastosowanie będzie miało jednak dziedziczenie ustawowe – w przypadku jeśli ten testament sporządzony nie został. Testament jest dokumentem, w którym spadkodawca umieszcza swoją ostatnią wolę i powołuje do spadku konkretne, wybrane przez siebie osoby, jednocześnie modyfikując ustawowy krąg spadkobierców.
Pierwszeństwo przysługuje dziedziczeniu testamentowemu, dopiero potem, gdy nie pozostawiono ważnego testamentu istotny jest krąg spadkobierców, którzy dożyli otwarcia spadku – oni właśnie określają porządek dziedziczenia ustawowego.
Jak wygląda podział w przypadku dziedziczenia ustawowego? Co jeśli spadkodawca nie pozostawił testamentu? Jak określić krąg spadkobierców?
W kręgu spadkobierców ustawowych małżonek dziedziczy oraz dziedziczą dzieci. Dzieci spadkodawcy i małżonek dziedziczą w częściach równych, natomiast część przypadająca małżonkowi wynosi nie mniej niż jedną czwartą całości spadku.
Kolejno, w przypadku braku zstępnych spadkodawcy powołani do spadku są jego małżonek i rodzice spadkodawcy. Rodzice zmarłego mają udział w spadku, który wynosi jedną czwartą całego spadku.
W przypadku braku zstępnych spadkodawcy i gdy spadkodawca nie pozostawił małżonka, udział spadkowy rodziców spadkodawcy przypada w częściach równych, a w sytuacji kiedy jeden z rodziców nie dożył otwarcia spadku, jego część przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Natomiast jeśli któreś z rodzeństwa nie dożył otwarcia spadku, jego część przypada zstępnym rodzeństwa spadkodawcy.
Jak określić udział małżonka w spadku? Czy dziadkowie spadkodawcy uczestniczą w dziedziczeniu ustawowym?
Jeśli małżonek spadkodawcy dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkobiercy, to udział wynosi połowę spadku. W przypadku, gdy nie ma innych spadkobierców, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.
W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa spadkodawcy i zstępnych rodzeństwa – spadek przypada dziadkom spadkodawcy w równych częściach.
Jak wygląda w praktyce dziedziczenie pasierbów?
Jeśli nie ma małżonka spadkodawcy oraz krewnych, na których przypada dziedziczenie z mocy ustawy, wówczas spadek przypada w równych częściach dzieciom małżonka spadkodawcy, o ile żadne z rodziców nie dożyło otwarcia spadku. Zatem w razie śmierci macochy lub ojczyma pasierb lub pasierbica dojdzie do dziedziczenia po swej macosze lub ojczymie, jeżeli żadne z rodziców biologicznych danego pasierba lub pasierbicy nie żyło w momencie śmierci tej macochy lub ojczyma. Pasierbowie zawsze dziedziczą sami
Powyższe rozwiązania skutkują tym, że pasierbowie nigdy nie dziedziczą w zbiegu z innymi spadkobiercami ustawowymi. Udziały spadkowe pasierbów są równe.
Kiedy potrzebne jest stwierdzenie nabycia spadku?
O stwierdzenie nabycia spadku może wnioskować każda osoba, która ma w tym interes prawny, zarówno spadkobierca jak i wierzyciel spadkobiercy, jest to dobrowolna instytucja.
Żaden przepis wprost nie nakazuje przeprowadzenia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, podobnie zresztą jak np. sprawy o dział spadku. W interesie samego spadkobiercy jest uzyskanie formalnego potwierdzenia praw do spadku. Względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia. Bez któregoś z tych dokumentów spadkobierca (mimo że formalnie jest właścicielem majątku spadkodawcy) nie może skutecznie domagać się od osób trzecich określonego działania. Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku zmierza do ustalenia: daty śmierci osoby wskazywanej we wniosku jako spadkodawca i osoby spadkobiercy spadku. Obowiązek sądu zbadania, kto jest spadkobiercą, dotyczy spadkobierców powołanych do dziedziczenia zarówno z mocy ustawy, jak i na podstawie testamentu.
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku oprócz wymogów formalnych zgodnych z art. 126 kpc takich jak oznaczenie sądu właściwego do rozpoznania sprawy czy określenia wnioskodawcy powinien zawierać elementy nietypowe, zarezerwowane dla tego typu spraw. Pamiętać należy o określeniu spadkodawcy – taki element pozwoli na udowodnienie interesu prawnego wnioskodawcy.
Kiedy dziedziczy gmina lub Skarb Państwa? art. 935 kc
W przypadku braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypadnie gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu.
’Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.’
Czy trwający rozwód lub separacja wpływają na porządek dziedziczenia ustawowego?
Małżonek spadkodawcy nie bierze udziału w dziedziczeniu jeśli spadkodawca ubiegał się o uzyskanie rozwodu z wyłącznej winy małżonka. W takiej sytuacji domaganie się orzeczenia o winie musi być uzasadnione. Zgodnie bowiem z art 940 kodeksu cywilnego: „§ 1. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.„
Jeśli po przeczytaniu artykułu mają Państwo pytania lub wątpliwości, zachęcam do kontaktu z kancelarią telefonicznie lub mailowo.
Oliwia Łazicka, studentka Wydziału Prawa Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie