Zgodnie z § 1 art. 898 kodeksu cywilnego, Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.

Należy rozróżnić pojęcie darowizny wykonanej i niewykonanej. Z pierwszym mamy do czynienia wówczas, gdy świadczenie będące przedmiotem umowy darowizny zostało już wykonane. Z darowizną niewykonaną mamy do czynienia natomiast, gdy przedmiot umowy nie został wydany obdarowanemu lub w sytuacji, w której prawo co prawda zostało przeniesione na obdarowanego, ale sam przedmiot jeszcze nie.

Zgodnie z kodeksem cywilnym odwołanie darowizny niewykonanej możliwe jest, gdy po zawarciu umowy stan majątkowy darczyńcy drastycznie się zmienił, co sprawia, że wykonanie darowizny jest niemożliwe bez doświadczenia uszczerbku dla niego lub dla jego ustawowych obowiązków.

Sytuacja przedstawia się inaczej, gdy wchodzi w grę darowizna już wykonana. W takim przypadku spełnione muszą zostać trzy przesłanki, tj.:

  • wystąpienie rażącej niewdzięczność obdarowanego;
  • termin, tj. darczyńca ma rok na podjęcie kroków od chwili, kiedy dowiedział się o niewdzięczności;
  • brak przebaczenia obdarowanemu, w przeciwnym wypadku domaganie się zwrotu jest bezzasadne.

Nie ma ściśle określonej definicji rażącej niewdzięczności, aczkolwiek nacisk należy położyć na słowo „rażąca” co oznacza, że musi to być nasilone, celowe działanie lub zaniechanie drugiej osoby. Sąd decyduje o zaistnieniu tej przesłanki indywidualnie w każdej sprawie, po zapoznaniu się z okolicznościami. W orzecznictwie można dostrzec, że wspomniana rażąca niewdzięczność może być skierowana również bezpośrednio przeciwko osobie bliskiej darczyńcy, ale tylko w sytuacji, gdy również on sam jest nią dotknięty. Stanowisko sądów podkreśla, że podstawy istnienia rażącej niewdzięczności określane są według zwyczajów panujących w określonych środowiskach społecznych, które wykraczają poza życiowe konflikty. Czyny nieumyślne lub nawet drobne umyślne nie są wystarczające w dążeniu do skutecznego odwołania darowizny.

Umowa darowizny niesie za sobą również pewne obowiązki obdarowanego względem darczyńcy. Wymagany jest pewien ekwiwalent moralny, a dokładniej wdzięczność za nieodpłatne świadczenie. Dlatego właśnie przypadki wyjątkowo nieodpowiedniego zachowania obdarowanego objęte są możnością odwołania darowizny. Co ważne, wystąpienie zachowań niosących znamiona rażącej niewdzięczności musi mieć charakter obiektywny. Samo poczucie, krzywdy przez darczyńcę nie jest wystarczające do podjęcia kroków prawnych. Bowiem, „Niewdzięczność obdarowanego polega na takim jego zachowaniu względem darczyńcy, które nie daje się pogodzić z moralnym nakazem poszanowania osoby świadczącej bezpłatnie jakieś dobro. Przy ocenie natężenia tej niewdzięczności należy brać pod uwagę zarówno kryterium subiektywne (punkt widzenia samego darczyńcy), jak i kryterium obiektywne (perspektywę rozsądnego uczestnika obrotu). Postulat ten wynika stąd, że z jednej strony nie sposób opierać takiej oceny jedynie na wyobrażeniach darczyńcy, które mogą okazać się sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem, z drugiej zaś strony nie można tu lekceważyć osobistych stosunków łączących darczyńcę z obdarowanym, które mogą przecież uzasadniać ostrzejsze potępienie niektórych zachowań tego ostatniego. Niewdzięczność przybiera zatem stopień rażący, gdy oba powyższe kryteria stosowane łącznie pozwalają uznać dane zachowanie się obdarowanego względem darczyńcy za szczególnie naganne (w świetle tych kryteriów ocenia się, w jakiej mierze uczucia darczyńcy zostały urażone postępowaniem obdarowanego) (zob. także R. Trzaskowski [w:] J. Gudowski i in., Kodeks…, t. 5, Zobowiązania. Część szczegółowa, 2017, kom. do art. 898, nb 7 i n.).”

Ponadto, w świetle orzecznictwa, zasadne może być również odwołanie darowizny, gdy darczyńca zdał się na obdarowanego, zaufał mu, a ten dopuszczając się nadzwyczajnej niewdzięczności stawia go w trudnej sytuacji majątkowej lub osobistej.

Gdy spełnione zostały wyżej wymienione przesłanki, można przystąpić do procedury odwołania darowizny, na którą składa się złożenie obdarowanemu oświadczenia o jej odwołaniu. Zobowiązanie do zwrotu darowizny podlega przepisom o bezpodstawnym wzbogaceniu. Powyższe oświadczenie powinno być zarazem traktowane jako wezwanie do spełnienia świadczenia w rozumieniu art. 455 (darczyńca może jednak oznaczyć dłuższy niż niezwłoczny termin zwrotu). Obdarowany jest zobowiązany do zawarcia umowy rozporządzającej, której treścią jest zwrotne przeniesienie przedmiotu darowizny na darczyńcę. W razie odmowy zawarcia takiej umowy darczyńca może wytoczyć przeciwko obdarowanemu powództwo o nakazanie złożenia oświadczenia woli. W procesie, na zarzut pozwanego, sąd bada zasadność odwołania darowizny (ciężar dowodu rażącej niewdzięczności spoczywa na darczyńcy). Ponadto w ramach powyższego powództwa można żądać wydania przedmiotu darowizny, opierając się na przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat powyższej kwestii i nie tylko, zapraszamy do kontaktu pod adresem e-mail: kancelaria@milegal.pl lub pod numerami telefonu +48 502-209-344, 664-437-590.

Kancelaria Prawna Grodzisk Mazowiecki Iwona Pająk Okoń

r.pr. Iwona Pająk-Okoń