Co reguluje prawo spadkowe? Jak uniknąć dziedziczenia długów?
Prawo spadkowe określa zasady dziedziczenia oraz wszelkie regulacje dotyczące testamentów jak i przesłanek, które trzeba spełnić, aby był on ważny. W skład spadku mogą wchodzić prawa i obowiązki o charakterze majątkowym oraz niemajątkowym. Przepisy prawa spadkowego zawarte są w kodeksie cywilnym, a regulacje dotyczące procedur znajdują się w kodeksie postępowania cywilnego.
Po otwarciu spadku powinno zostać określone stanowisko prawne spadkobiercy, tj. podjęta decyzja w zakresie przyjęcia bądź odrzucenia spadku. W tej kwestii istnieją następujące możliwości:
- przyjęcie spadku w całości (w skład wchodzą zarówno aktywa jak i pasywa),
- odrzucenia spadku w całości,
- przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza (w tym przypadku spadkobierca będzie odpowiadał za długi spadkowe wyłącznie do wysokości odziedziczonego majątku).
Kiedy można mówić o nabyciu spadku?
Nabycie spadku zachodzi z mocy prawa w momencie śmierci spadkodawcy. Spadek można nabyć na mocy testamentu lub z ustawy. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje jeśli spadkobierca nie został powołany lub gdy osoby powołane nie chcą lub nie mogą dziedziczyć.
Kto i kiedy może sporządzić testament?
Testament może sporządzić każda pełnoletnia osoba fizyczna. Nie może go sporządzić jedynie osoba, która z jakiś przyczyn została ubezwłasnowolniona. Skutki prawne testament wywołuje dopiero w chwili śmierci spadkodawcy. Za życia spadkodawca może dowolnie modyfikować jego treść.
Czy możliwe jest unieważnienie testamentu?
Jak podkreślone zostało wyżej, testament wywołuje skutki dopiero w momencie śmierci spadkodawcy. Istnieją jednak przypadki, w których mimo wcześniejszego sporządzenia może on zostać uznany za nieważny.
Zgodnie z kodeksem cywilnym, za nieważny może zostać uznany testament, który spełnia następujące przesłanki:
- został sporządzony w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,
- sporządzony pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod jego wpływem, nie sporządziłby testamentu tej treści,
- sporządzenie pod wpływem groźby.
Zaznaczyć należy, że unieważnienie testamentu może dotyczyć testamentu sporządzonego w każdej, przewidzianej prawem formie, a więc również testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego. Choć obowiązkiem notariusza przy sporządzaniu testamentu notarialnego jest sprawdzenie, czy spadkodawca jest w pełni świadomy swojej decyzji i rozumie znaczenie dokonywanej przez siebie czynności oraz czy działa przy tym w sposób swobodny, to jednak nie zawsze będzie on w stanie ustalić, że w danym przypadku było inaczej.
Powołać się na nieważność testamentu można w ciągu trzech lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o którejś z przesłanek. Jednocześnie zgodnie z przepisami maksymalny termin, w którym można powoływać się na nieważność testamentu, wynosi 10 lat od otwarcia spadku. To oznacza, że po upływie 10 lat od śmierci spadkodawcy, nie ma możliwości unieważnienia testamentu, i to nawet jeśli osoba uprawniona dowiedziała się o przyczynie nieważności dopiero po 10 latach.
Jaką formę powinien mieć testament?
W przepisach kodeksu cywilnego wyróżniono testamenty zwykłe i szczególne. Testamenty szczególne dopuszczalne są w przypadkach określonych w ustawie, które uniemożliwiają sporządzenia testamentu zwykłego.
Jakie są rodzaje testamentów zwykłych?
- Testament holograficzny, czyli stworzony własnoręcznie.
Spadkodawca sporządzić go musi w całości pismem ręcznym oraz zamieścić podpis i datę,
- Testament notarialny, który zawierany jest w formie aktu notarialnego,
- Testament urzędowy, inaczej allograficzny. Może być sporządzony w obecności dwóch świadków, poprzez oświadczenie swojej woli ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spisywane jest w formie protokołu i po odczytaniu go w obecności świadków wymagane są podpisy spadkodawcy, osoby wobec której wola została oświadczona oraz przez świadków. W sytuacji niemożności złożenia podpisu na protokole należy zawrzeć taką informacje wraz w przyczyną w dokumencie. Z tego rodzaju testamentu nie mogą skorzystać osoby głuche lub nieme.
Jak przechowywać testament po sporządzeniu?
Testament może być przechowywany w domu lub innym dowolnym miejscu, jednak najbezpieczniejsze jest zarejestrowanie go w Notarialnym Rejestrze Testamentów – dzięki niemu można ustalić czy testament istnieje i gdzie się znajduje.
Jak wygląda podział w przypadku dziedziczenia ustawowego?
W kręgu spadkobierców ustawowych pierwszą grupą są dzieci i małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych, natomiast część małżonka nie może być mniejsza niż jedna czwarta całego spadku.
Kolejno w przypadku braku zstępnych, powołani są małżonek i rodzice. Udział spadkowy każdego z rodziców wynosi jedną czwartą całego spadku.
Jeśli nie ma zstępnych i małżonka, spadek przypada rodzicom w częściach równych, a w sytuacji kiedy jeden z rodziców nie dożył otwarcia spadku, to jego część przypada rodzeństwu w częściach równych. Natomiast jeśli ktoś z rodzeństwa nie dożył otwarcia spadku, to jego część przypada jego zstępnym.
Jaki jest udział małżonka w spadku?
Jeśli małżonek dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkobiercy, to udział wynosi połowę. W przypadku, gdy nie ma innych spadkobierców, cały spadek przypada małżonkowi.
W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa – dziedziczą dziadkowie w częściach równych.
Jak wygląda w praktyce dziedziczenie pasierbów?
Jeśli nie ma małżonka spadkodawcy oraz krewnych, na których przypada dziedziczenie z ustawy, to spadek przypada w równych częściach dzieciom małżonka spadkodawcy, o ile żadne z rodziców nie dożyło otwarcia spadku.
Jaki cel ma instytucja stwierdzenia nabycia spadku?
O stwierdzenie nabycia spadku może wnioskować każda osoba, która ma w tym interes prawny, zarówno spadkobierca jak i wierzyciel spadkobiercy, jest to dobrowolna instytucja.
Żaden przepis wprost nie nakazuje przeprowadzenia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, podobnie zresztą jak np. sprawy o dział spadku. W interesie samego spadkobiercy jest uzyskanie formalnego potwierdzenia praw do spadku. Względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia. Bez któregoś z tych dokumentów spadkobierca (mimo że formalnie jest właścicielem majątku spadkodawcy) nie może skutecznie domagać się od osób trzecich określonego działania – np. nie może wezwać dłużnika spadkodawcy do spłaty należności.
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku oprócz wymogów formalnych zgodnych z art. 126 kpc takich jak oznaczenie sądu właściwego do rozpoznania sprawy czy określenia wnioskodawcy powinien zawierać elementy nietypowe, zarezerwowane dla tego typu spraw. Pamiętać należy o określeniu spadkodawcy – taki element pozwoli na udowodnienie interesu prawnego wnioskodawcy.
Na jakie opłaty należy się przygotować w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku?
- 100 złotych wynosi opłata od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku,
- 5 złotych to opłata za wpis w rejestrze spadkowym,
- 50 złotych wynosi opłata od każdej osoby, która na rozprawie złożyła oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku,
- 17 złotych wynosi opłata skarbowa od pełnomocnictwa, w przypadku gdy dana osoba jest reprezentowana przez pełnomocnika.
Oliwia Łazicka, studentka Wydziału Prawa Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie.